Tiềm năng của Exosome trong nghiên cứu sinh học & ứng dụng y học hiện đại – Góc nhìn từ MISEV 2023

Blog Tháng 12 4, 2025

Exosome, một phân nhóm của extracellular vesicles (EVs), đang trở thành tâm điểm trong nhiều lĩnh vực nghiên cứu sinh học và y học chuyển dịch. Các phân tử nano có màng bao này không chỉ đóng vai trò là đơn vị vận chuyển tín hiệu giữa các tế bào mà còn phản ánh chính xác trạng thái sinh học của tế bào nguồn. Báo cáo MISEV 2023 từ International Society for Extracellular Vesicles (ISEV) đã hệ thống hóa những tiêu chuẩn mới nhất để nghiên cứu EV một cách minh bạch, tái lập và có giá trị ứng dụng cao. Những cập nhật này góp phần thúc đẩy EV trở thành nền tảng quan trọng cho sinh học phân tử, chẩn đoán và điều trị. 

Exosome – cấu trúc nhỏ nhưng giá trị thông tin lớn 

Exosome có kích thước khoảng 30–150 nm, mang theo nhiều loại vật chất sinh học như RNA không mã hóa, mRNA, protein, lipid và các phân tử điều hòa. Vì được tiết ra qua cơ chế nội bào có kiểm soát, thành phần trong exosome phản ánh chính xác trạng thái sinh lý hoặc bệnh lý của tế bào mẹ. 

Chính đặc điểm này khiến exosome trở thành một “đơn vị thông tin sinh học” có độ đặc hiệu cao, góp phần quan trọng trong: 

  • Điều hòa miễn dịch 
  • Tạo vi môi trường khối u 
  • Điều hòa tái tạo mô 
  • Truyền tín hiệu sinh học ở khoảng cách ngắn và xa 

Exosome như biomarker: nền tảng cho chẩn đoán không xâm lấn 

Một trong những tiềm năng nổi bật nhất của exosome là khả năng được sử dụng làm biomarker lỏng (liquid biopsy). Vì exosome hiện diện trong hầu hết các dịch sinh học như huyết tương, nước tiểu, dịch ối hay dịch não tủy, chúng trở thành nguồn thông tin phong phú, dễ khai thác và ít xâm lấn. 

Các nghiên cứu từ MISEV 2023 nhấn mạnh rằng hồ sơ phân tử trong exosome có thể hỗ trợ: 

  • Phát hiện sớm ung thư 
  • Theo dõi đáp ứng điều trị 
  • Phân tầng bệnh nhân 
  • Dự báo tiến triển bệnh 

Điểm mấu chốt nằm ở việc exosome mang theo RNA và protein đặc hiệu của mô nguồn, điều mà nhiều loại xét nghiệm sinh học truyền thống khó có được. 

Exosome trong điều trị: hướng tiếp cận thay thế hoặc bổ trợ cho liệu pháp tế bào 

Ngoài vai trò chẩn đoán, exosome còn nổi bật trong điều trị nhờ khả năng điều hòa tế bào đích một cách tự nhiên. Đặc biệt, exosome từ tế bào gốc trung mô (MSC-EVs) cho thấy tiềm năng: 

  • Ức chế viêm 
  • Kích thích tái tạo mô 
  • Cải thiện tổn thương do thiếu máu 
  • Ứng dụng trong bệnh thoái hóa thần kinh 

Không giống tế bào sống, exosome an toàn hơn, ít nguy cơ hình thành khối u, dễ chuẩn hóa và dễ bảo quản hơn. Điều này mở ra một hướng tiếp cận hợp lý cho các quốc gia đang phát triển, nơi việc triển khai liệu pháp tế bào gặp hạn chế về hạ tầng và chi phí. 

Ngoài ra, exosome còn được xem như “hạt mang thuốc tự nhiên” (natural drug delivery vehicle), nhờ: 

  • Khả năng dung nạp tốt 
  • Ít gây đáp ứng miễn dịch 
  • Đi xuyên mô hiệu quả 
  • Khả năng tái thiết kế (engineered EVs) để mang thuốc, RNA, siRNA, CRISPR,… 

MISEV 2023 – nền tảng chuẩn hóa để thúc đẩy ứng dụng exosome 

Một trong những thách thức lớn nhất của lĩnh vực EV trong thập kỷ qua là sự không đồng nhất trong phương pháp tách chiết, định danh và mô tả EV. MISEV 2023 đã cập nhật và mở rộng các tiêu chí quan trọng: 

  • Yêu cầu mô tả rõ nguồn vật liệu, điều kiện thu thập và xử lý mẫu 
  • Khuyến nghị sử dụng nhiều phương pháp phân tích bổ trợ (orthogonal methods) 
  • Nhấn mạnh tính minh bạch trong mô tả quy trình 
  • Chuẩn hóa nomenclature, giảm nhầm lẫn giữa exosome và các loại EV khác 
  • Khuyến khích sử dụng marker dương tính/âm tính chuẩn để xác thực EV 

Sự chuẩn hóa này giúp kết quả nghiên cứu EV trở nên đáng tin cậy hơn, có thể so sánh giữa các phòng thí nghiệm và dễ dàng chuyển sang ứng dụng lâm sàng. 

Tiềm năng của exosome tại Việt Nam 

Trong bối cảnh y học tái tạo và liệu pháp sinh học phát triển nhanh, exosome là hướng tiếp cận phù hợp với năng lực nghiên cứu của Việt Nam. Tách chiết EV từ nuôi cấy MSC hay từ dịch sinh học tương đối khả thi, chi phí thấp hơn so với nhiều kỹ thuật tế bào tiên tiến. 

Các trung tâm nghiên cứu – bệnh viện hoàn toàn có thể ứng dụng exosome cho: 

  • Nghiên cứu độc lực, miễn dịch 
  • Phát triển biomarker 
  • Liệu pháp tái tạo dựa trên MSC-derived EVs 
  • Ứng dụng trong nghiên cứu ung thư, thần kinh, da liễu, tim mạch 

Exosome đang nổi lên như một trong những hướng nghiên cứu nhiều triển vọng nhất hiện nay. Với khả năng kết hợp vai trò chẩn đoán, điều trị và truyền tín hiệu sinh học, cùng sự chuẩn hóa từ MISEV 2023, tiềm năng exosome mở ra hướng phát triển rõ ràng cho y học chính xác và y học tái tạo trong tương lai. Nếu Quý vị muốn tìm hiểu thêm về exosome và các ứng dụng EV trong nghiên cứu và lâm sàng, Biogroup luôn sẵn sàng hỗ trợ tài liệu chuyên sâu cùng giải pháp thực tiễn.

Xem thêm về Hệ thống phân lập exosome tự động EXODUS

📩 Thông tin liên hệ

Tài liệu tham khảo

Welsh, J. A., Goberdhan, D. C., O’Driscoll, L., Buzas, E. I., Blenkiron, C., Bussolati, B., … & Benedikter, B. J. (2024). Minimal information for studies of extracellular vesicles (MISEV2023): From basic to advanced approaches. Journal of extracellular vesicles, 13(2), e12404.